Demotie en burgerschap. De culturele constructie van ongelijkheid in de kennismaatschappij.

Abstract

In de kennismaatschappij, die steunt op een hoge scholingsgraad van de bevolking, worden mensen eerder getaxeerd op hun diploma dan op criteria als afkomst en geslacht. Achter de schermen spelen die oude ongelijkheden nog een rol, maar we doen alsof enkel verdienste en inspanning onze levenskansen bepalen. De oude ongelijkheid uitte zich cultureel in de tegenstelling tussen links en rechts, de nieuwe daarentegen leidde tot een culturele clivage. De posities op die scheidingslijn zijn ingenomen op het einde van het secundair onderwijs. Ze bepalen het verschil tussen leerlingen uit het algemeen vormend onderwijs en deze uit het beroepsonderwijs. Samen met het gevoel achtergesteld te zijn en met een aantal specifieke smaakculturen creëert de breuklijn een subcultuur. Dit onderzoek heeft als macrosociologische kader van de problematiek de ‘nieuwe sociale kwestie’. In dit onderzoek speelt de ‘demotieschaal’ een hoofdrol. Aan de hand van deze schaal wordt in kaart gebracht in hoeverre jongeren, onder druk van de condities waaronder ze leven, het gevoel hebben niet mee te tellen in de samenleving en in welke mate jongeren menen dat ze niets kunnen betekenen in de maatschappij, dat het steeds andere mensen zullen zijn die de (goede) jobs zullen krijgen. De algemene problematiek van het boek wordt vertaald in concrete onderzoekshypotheses. In het eerste hoofdstuk wordt het ontstaan van de nieuwe sociale kwestie toegelicht. Het tweede hoofdstuk brengt een aantal conclusies uit vroeger onderzoek samen. Daarna worden de hypotheses overlopen die getoetst zullen worden. Concreet gaat het om de differentiële sociale achtergrond (hypothese 1) en de deprivatiehypothese – hypothese 2. Het derde hoofdstuk wordt aangevat met het toetsen van deze hypotheses. Ook wordt het gebruikte instrument, de demotieschaal, voorgesteld. Daarnaast wordt de eerste bijkomende hypothese getoetst, namelijk dat de invloed van deprivatie en sociale condities loopt via de perceptie op die condities en deprivatie. In het vierde hoofdstuk wordt nagegaan of de condities van medeleerlingen bijdragen tot de verklaring van het gevoel achtergesteld te zijn. Daarnaast wordt onderzocht of het gevoel achtergesteld te zijn dat leeft bij medeleerlingen een invloed heeft op de positie die wordt ingenomen op de nieuwe breuklijn. In het vijfde hoofdstuk wordt nagegaan in hoeverre de gevonden invloeden van de peergroup verklaard kunnen worden vanuit het bestaan van een demotiecultuur.

Onderzoeksfiche